2009-03-04:

Entropia

re:easy
W poprzednim poście pisałem o narzędziu do pomiaru entropii, natomiast kwestię "po co komu pomiar entropii" zostawiłem wtedy na któryś kolejny post. Czas ów postu właśnie nadszedł.

Jak czytelnik może się domyślić (patrząc na otagowanie tego postu) pomiar entropii może przydać, w fazie rekonesansu, się osobom zajmującym się reverse engineering'iem. Dzięki pomiarowi entropii można wskazać w pliku miejsca gdzie występują pewne anomalie związane z szyfrowaniem kodu/danych, z pustym miejscem w pliku, występowaniem danych skompresowanych, tekstowych, bitmap, etc.

Zacznijmy od początku, czyli - czym jest entropia (w kontekście informatycznym, nie fizyczny, chociaż to się wiąże)? Osobiście bardzo lubię nieformalną definicję mówiącą że entropia jest miarą chaosu, czyli, czym dane są bardziej chaotyczne/losowe, tym ich entropia jest wyższa, natomiast jeżeli dane są "monotonne", uporządkowane, nielosowe, tym entropia niższa. Dowiedzieliśmy się dwóch rzeczy: (1) entropia to miara losowości (2) pewnej partii danych. W naszym, związanym z RE, przypadku, możemy uściślić iż 'partia danych' odnosi się do konkretnej ilości kolejnych bajtów w pliku / pamięci / pakiecie sieciowym / etc. Jeszcze bardziej uściślając, w przypadku Ent'a jedna partia danych to 256 kolejnych bajtów.

Jak wyliczyć entropię? Metod jest tak na prawdę kilka. Metoda którą ja używam jest trochę uproszczona (tj. nie wyłapuje wszystkich korelacji), i polega na analizie histogramu (czyli tablicy częstości występowania każdego 'rodzaju' bajtu - np. 'A' występuje 100 razy, 'B' 50, etc) w partii danych - taki histogram ma oczywiście 256 wpisów (bo jeden bajt może przyjąć 256 różnych wartości). Następnie, dla każdego wpisu w histogramie, wykonuje Entropia += Ilość_Wystąpień[X]^2 / Ilość_Danych, gdzie X są kolejne wartości bajtów (od 00 do FF) (na koniec możemy jeszcze entropie podzielić przez wielkość próbki danych, i odwrócić wartość (X = 1-X), wg własnego uznania, ja tak robie). Dobrym pomysłem jest również wyliczenie E^2 (entropii do kwadratu), wtedy wartości są bardziej "czytelne" - będę E^2 oznaczał jako E".

Przykładowo, weźmy następujący fragment 50 bajtów:

ABCABCCABCABACBABABABABABABCABACBACBABABACBABACBAB

Następnie stwórzmy histogram:

A - 20
B - 20
C - 10
inne - 0

Po czym wyliczmy entropię (E):

E = 0                (    E = 0   )
E += 20 * 20 / 50    ('A' E = 8   )
E += 20 * 20 / 50    ('B' E = 16  )
E += 10 * 10 / 50    ('C' E = 18  )
E = 1 - (E / 50)     (    E = 0.64)
E" = E^2             ( E" = 0.4096)

Czyli końcowa entropia tego fragmentu wynosi 0.64, czy tam 64%, a E" 40,96%. Od tego momentu będziemy używać jedynie E", tak żeby się nie mieszało.

Żebyśmy mieli rozeznanie co to znaczy 40%, policzmy E" dla dwóch innych ciągów (podam od razu wyniki):

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA - E" = 0.00%
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZabcdefghijklmnopqrstuvwx - E" = 96.04%

Czyli jak widać same literki A mają zerową entropię, natomiast ciąg w którym każda możliwa wartość bajtu występuje tylko raz ma entropie 96.04%. No Właśnie, czemu 96.04% a nie 100%? Tak niestety wynika z trochę upośledzonego zastosowania wzoru - czym większa jest partia danych tym bardziej do 100% maksymalna entropia może się zbliżyć. Tak na prawdę maksymalna wartość E wynosi (1 - (1 / Ilość_Danych)), i wypadało by przeskalować E do skali 0 - 100%, czyli pomnożyć E przez 1 / (1 - 1/Ilość_Danych), ale tak na prawdę do jest to mało istotne.

A co nam daje taka miara losowości? Otóż okazuje się że różne "rodzaje" danych mają różną entropię. Kilka prawidłowości które udało mi się stwierdzić (dla danych wielkości 256 bajtów):
1) Dane/kod zaszyfrowane "nieprostym" szyfrem (definicje "nieprostego" szyfru podam niżej) mają E" >= 97%
2) Dane/kod skompresowane mają E" >= 97%
3) "Puste" miejsca (np. wyzerowane dane) mają E" == 0%
4) Identyczne dane w kilku kolejnych fragmentach danych mają stałą (względem siebie) E"
5) Kod x86 ma 80% <= E" <= 95%
6) Dane tekstowe mają 18% <= E" <= 90%
7) Nagłówki mają zazwyczaj "bardzo niską" E" (z uwagi na sporą ilość zer występujących tu i tam), zazwyczaj na poziomie 50%
8) Dane losowe mają bardzo wysoką entropię, E" >= 97%
9) Klucze do szyfrów mają bardzo wysoką entropię, E" >= 97%
10) Tablice dla algorytmów typu AES czy MD5 mają bardzo wysoką entropię, E" zależne od kompilatora, zazwyczaj >= 92%

Małe wyjaśnienie co do "nieprostego" szyfru, na zasadzie kontrastu - "prosty" szyfr w tym wypadku, to taki szyfr który nie zmienia entropii, czyli zmienia bajty, ale nie zmienia wyglądu "posortowanego" histogramu, tj. jeżeli przed zaszyfrowaniem najczęściej występujący znak pojawiał się 100 razy, to po zaszyfrowaniu najczęściej występujący znak nadal będzie pojawiać się 100 razy, mimo iż będzie to inny znak. Przykładami takiego szyfru "prostego" są:
1) Dodanie STAŁEJ jedno-bajtowej liczby do każdego bajtu
2) Odjęcie STAŁEJ jedno-bajtowej liczby od każdego bajtu
3) XOR STAŁEJ jedno-bajtowej liczby z każdym bajtem
4) Obrót bitowy każdego bajtu w prawo lub w lewo o STAŁĄ ilość bitów
5) Inne dowolne przestawienie bitów w każdym bajcie wg STAŁEGO wzorca
6) Inna odwracalna operacja na każdym bajcie, identyczna dla każdego bajtu
7) Złożenia powyższych

Szyfry proste, z uwagi na zastosowany wzór, entropii nie zmienią. Natomiast każdy inny szyfr ZMIENI entropię - zazwyczaj znacznie ją zwiększając (pomijam jakieś ultra dziwne przypadki XORa w których klucz jest długości danych i powoduje powstanie ciągu identycznych bajtów - to zmniejszy entropię). Kilka przykładów szyfrów zmieniających entropię:
1) Dodanie do każdego bajtu jego pozycji
2) XOR z długim kluczem o niezerowej entropii
3) AES, RC4, etc

Czas na kilka obrazków (wygenerowanych przez Ent'a), wraz z omówieniem. Jeszcze taka mała uwaga - jeżeli chcemy się dowiedzieć gdzie dany Ent'owy 'słupek' leży w pliku, wystarczy wziąć pozycję X tego słupka, i pomnożyć ją przez 256 - np. słupek jest na X=83, więc dane są na HEX(83*256), czyli 5300h.


Powyższy wykres przedstawia entropię skompilowanej MinGW GCC, niestripniętej, wersji Ent'a. Kilka wniosków z niego:
1) Żadna część nie jest zaszyfrowana nieprostym szyfrem
2) Na samym początku znajdują się nagłówki, a po nich ponad 256 bajtów zer, lub innych stałych bajtów (patrz pierwsze 4ry kolumny)
3) W sekcji kodu (zielone oznaczenie na górze) znajduje się faktycznie kod ;>
4) W sekcji danych (niebieskie oznaczenie na górze) jest sporo zer, oraz dwie "partie" danych, być może tekstu (5300h oraz 5A00)
5) W "szarej strefie" znajduje się trochę nagłówków (niska entropia na samym środku obrazu) - nagłówki/informacje dla debuggera?
6) W "szarej strefie" mniej więcej od 125 do 152 piksela znajduje się trochę podniesiona (względem nagłówków) entropia, jakieś informacje tekstowe dla debuggera?
7) Po prawej stronie obrazu znajduje się sporo wysokiej entropii, skoro to nie kod, to prawdopodobnie są to dane tekstowe (są tam nazwy symboli)


Ten sam plik, spakowany UPXem. Kilka wniosków:
1) Sekcja kodu jest zaszyfrowana lub skompresowana
2) Na końcu sekcji kodu (2-3 ostatnie słupki) jest trochę niezaszyfrowanego kodu (w rzeczywistości jest tam loader dekompresujący)
3) Reszta wniosków jak w poprzednim przypadku


Kalkulator z Visty. Wnioski:
1) Nagłówków jest dość sporo przed sekcją kodu
2) Sekcja kodu nie jest zaszyfrowana ani skompresowana
3) W sekcji kodu w okolicy 291 piksela (12300h) jest znaczne obniżenie entropii, prawdopodobnie jest to IAT, po którym następują (znowu wysoka entropia) nazwy importowanych funkcji (trudno o inne wyjaśnienie tego fenomenu)
4) Duża część danych jest skompresowana lub zaszyfrowana (tak na prawdę znajduje się tam plik PNG 256x256x32 przedstawiający kalkulator)
5) Pod koniec pliku znajdują się prawdopodobnie znowu jakieś nagłówki i trochę tekstu
6) Z uwagi na rodzaj aplikacji, prawdopodobnie większość sekcji niebieskiej to zasoby (ikonki, dialogi, takie tam)


Jakiś spakowany PEncrypt 3.1 malware (downloader):
1) Pierwsza sekcja z kodem jest szyfrowana lub skompresowana
2) Druga sekcja z kodem nie jest zaszyfrowana, zawiera prawdopodobnie loader
3) Sekcja danych jest niezaszyfrowana


Program z Hackerchallenge 2008 Phase 3:
1) Trzy różne części sekcji kodu są zaszyfrowane, prawdopodobnie oddzielnie
2) Sekcja danych jest zaszyfrowana LUB (z uwagi na bardzo równą entropie tego fragmentu) znajdują się tam klucze lub tablice stałych dla jakiegoś algorytmu szyfrującego (klucze + stałe dla AES tam były afair)
3) Na końcu pliku znajduje się jakiś stały padding (wyjątkowo równa entropia, jakiś ciąg XPADDINGX powtarzający się masę razy tam jest)

To na tyle galerii. Na koniec powiem tylko że korzystam z wykresów entropii od jakiś dwóch lat w pracy, i bardzo przyspieszył analizę paru rzeczy, głównie dlatego że jeden rzut oka na wykres pozwala stwierdzić (z dużym prawdopodobieństwem):
1) czy plik jest zaszyfrowany
2) gdzie znajdują się zaszyfrowane części
3) gdzie znajduje się tekst
4) jak mniej więcej jest rozłożony tekst
A to daje całkiem niezłego boosta już na samym początku analizy ;>

Comments:

2009-03-04 08:19:16 = TBH
{
Takie buty :D
W sumie porównałbym sobie entropię /dev/sda (dm-crypt aes-256) do danych losowych, spróbuję ;].
}
2009-03-05 12:34:18 = ktosia
{
Hmmm a w tym histogramie pierwszym "c" chyba powinno wynosić 8 a jeszcze jest "d" które powinno wynosić 2 i wtedy byłby poziom entropii (E) równy 66% ?
}
2009-03-05 22:27:07 = Gynvael Coldwind
{
@TBH
Have fun ;>

@ktosia
Woaah, komuś chciało się liczyć ;o
A tak serio, mój błąd, w ciągu miało być 10 C, tego D miałem tam nie dawać... Zaraz poprawie, thx ;>
}
2009-03-08 03:37:39 = Reg
{
Dawno nie widziałem na jakimkolwiek blogu tak ciekawej notki. Gynvael, jestem Twoim fanem! :>
}
2009-03-08 08:38:01 = Gynvael Coldwind
{
@Reg
Ależ Adamie, zawstydzasz mnie *^^* ;D
}
2009-03-31 10:01:28 = cudak
{
WItam, czy dało by radę napisać program do liczenia entropii w Turbo Pascal 7.0 ? Bardzo proszę o kontakt osobę która jest w stanie to zrobić, istnieje możliwość zapłaty za taki programik jeżeli będzie on wykonany poprawnie wraz z komentarzami przy kolejnych działaniach przy pisaniu kodu. Pozdrawiam. Oto e-meil: cudakthc@o2.pl
}
2009-08-03 11:30:24 = Venom
{
No pewnie że by dało radę, wystarczy umieć programować. A te "istnieje możliwość zapłaty" brzmi niezbyt zachęcająco, lepiej by było po prostu "zapłacę sporo za napisanie prostego programiku w TP na zaliczenie na studia".
}
2010-10-14 09:30:15 = coder89
{
Mam pewne wątpliwości co do tego jak liczysz tę entropię... a raczej do tego jak to napisałeś. A mianowicie w 3 akapicie. Masz wzór: Entropia += Ilość_Wystąpień[X]^2 / Ilość_Danych
A później piszesz że na koniec można podzielić przez ilość danych. wg. mnie skoro we wzorze już dzielisz to nie ma sensu robić tego drugi raz. wtedy nigdy nie osiągniesz wartości 1 (a nawet bardzo bliskiej) dla całkiem randomowych danych.
Tak mi się przynajmniej wydaje po policzeniu tego ręcznie na kilku przykładach a jak jestem w błędzie to bardzo proszę o jakieś wytłumaczenie mi dlaczego. :P
}
2011-12-04 19:22:23 = Dred
{
@coder89

Popatrz na bity, a nie na litery. Dwa ciągi:

1111

1001

Pierwszy z nich może nam posłużyć za przykład. Występuje tam tylko jeden element, a to znaczy, że ilekroć go poprzestawiasz nikt nie zauważy różnicy (dopóki nie zdradzisz obserwatorowi, że poprzestawiałeś). W drugim przypadku jeśli poprzestawiasz niektóre elementy to ktoś może zauważyć różnicę. Dlatego wzór sprowadza się do sprawdzenia ile jest możliwości przestawienia bitów tak, że ktoś zauważy różnicę. Sprawdźmy:

1234 << oznaczenie bitów z bazowego ciągu kolejnymi cyframi
1001 << bazowy ciąg

1001 << 4231
1001 << 4321
1001 << 1324

1100 << 1432
1100 << 1423
1100 << 4132
1100 << 4123

0011 << 3214
0011 << 3241
0011 << 2314
0011 << 2341

1010 << 1243
1010 << 4213
1010 << 1342
1010 << 4312

0101 << 2134
0101 << 3124
0101 << 2431
0101 << 3421

0110 << 2143
0110 << 3142
0110 << 2413
0110 << 3412

Co nam to dało? Wiemy ile mamy możliwości przestawień (w sumie). Wiemy ile z tych przestawień jest zauważalnych dla obserwatora, a ile pozostaje niezauważonych. Entropia ma być miarą chaosu, czyli interesują nas te próby, które zauważy obserwator. Spróbujmy zebrać dane i obliczyć entropię:

Ilość przestawień w sumie -> 23
Ilość przestawień zauważonych -> 20
Ilość przestawień niezauważonych -> 3

Entropia -> (20/23)*100% =~ 86,96%

Teraz sprawdźmy co na to wzór autora wpisu:

Entropia - 1-((ilość wystąpień znaków od x1 do xn) ^ 2 / ilość danych w sumie)/ilość danych w sumie) -> E'' (dla ciągu bazowego 1001 = 25%

Jaki z tego wniosek? Nie mam zielonego pojęcia :D. W każdym razie @coder89 entropię równą 100% osiągniesz wtedy, gdy ilość różnych znaków w badanym ciągu będzie równa nieskończoności, niemniej niestety nieskończoność nie jest stała, więc nie uda ci się uzyskać entropii 100%.

A to z kolei jest bardzo interesujące w przypadku ciągu o długości 2 znaków, w którym są 2 różne znaki:

12
01 << ciąg bazowy

10 << przestawiamy znaki miejscami - obserwator dostrzega zmianę

Ilość wszystkich przestawień 1, ilość przestawień zauważonych 1, ilość przestawień niezauważonych 0, entropia = (1/1)*100% = 100%.

Pozostawiam to twojej rozwadze.
}
2015-06-08 21:21:48 = Bitsky
{
Właśnie się zastanawiałem czym jest ten wykres, widząc go dzisiaj w IDA Pro. Bardzo ciekawy artykuł.
}

Add a comment:

Nick:
URL (optional):
Math captcha: 10 ∗ 5 + 2 =